De Kromme Rijn in 12 wandelingen
Wandeling 6: Rondje Beverweerd
Langs de Kromme Rijn kun je vanaf Wijk bij Duurstede tot in Utrecht een wandeling van 29 km maken die grotendeels over het jaagpad langs de rivier gaat. Dat is een pittig eindje lopen. Maar je kunt het hele traject ook in etappes verdelen en er rondwandelingen van maken. Dit jaar, 2022, is het 900 jaar geleden dat de Kromme Rijn werd afgedamd. Een mooie aanleiding om elke maand een rondje Kromme Rijn te lopen. De zesde rondwandeling gaat vanaf de Brink in Werkhoven over klompenpaden en zichtlanen rond kasteel Beverweerd. Het jaagpad langs de Kromme Rijn ontbreekt hier, maar er zijn genoeg momenten dat de Kromme Rijn en een afgesneden meander ervan in beeld komt. Je volgt de wandelknooppunten 63-62-61-59-58-53-55-85-62-63. Een routekaartje vind je op route.nl of haal bij de VVV de wandelkaart Krommerijnstreek.
De wandeling start op de Brink in Werkhoven bij het opstappunt van het klompenpad Aderwinkelpad. Tot knooppunt 61 volgt de route het Aderwinkelpad.Werkhoven is gebouwd op de Werkhovense stroomrug. Ooit stroomde hier de Rijn die sediment meenam uit de bergen in Midden Europa. Langs de oevers werd bij de jaarlijkse overstromingen zand afgezet. Op de bodem van de rivier zonk het grovere materiaal. Na verloop van tijd slibte de rivier helemaal dicht. Het water zocht een nieuwe weg en bleef een stroomrug achter. Dit hoger gelegen land was een prima plek om te wonen. Al van voor de Ijzertijd zijn sporen teruggevonden van vroegere bewoners.
Loop over het Achterpad parallel aan de Beverweertseweg. Aan het eind van het pad rechtsaf en weer links over de Beverweertseweg richting knooppunt 62.
Even verderop staat rechts van de weg een kleine monumentale dwarshuisboerderij. Het woonhuis staat dwars op de stal erachter en heeft een eigen dak. De twee leilinden op de stoep horen bij de boerderij. De boerderij stamt uit de 17de eeuw en was oorspronkelijk een langhuisboerderij.
Volg waar de Beverweertseweg overgaat in de Otselaan rechts het voetpad dat onder de N229 doorgaat naar knooppunt 62. Ga hier rechtsaf richting knooppunt 61.
De Sint-Stevenskerk staat aan de Brink in het dorp Werkhoven in de Nederlandse gemeente Bunnik. De eerste kerk die hier rond het jaar 900 werd gebouwd was van hout en reeds gewijd aan Sint-Stefanus. De huidige kerk is van romaanse oorsprong, het gebouw werd begin twaalfde eeuw opgetrokken uit tufsteen en is versierd met lisenen en rond- en keperboogfriezen. In ongeveer 1480 kreeg ze een gotisch uiterlijk en in 1830 volgde een verbouwing in neo-gotische stijl. Sinds een restauratie in 1995 is de tufsteen van de noordmuur weer zichtbaar. Er is in deze kerk een eenklaviersorgel uit 1862, het is gebouwd door Johannes Vollebregt.[1] De toren is ook uit tufsteen opgetrokken en dateert van eind twaalfde eeuw. In de klokkenstoel hangt een klok uit 1480 van S. Butendic, hij heeft een diameter van 133,5 cm. Het mechanisch smeedijzeren torenuurwerk dateert uit 1699 en is vervaardigd door Hermen Claaszn van Meerkerk (Meerkerk, ca. 1661) uit Schoonrewoerd. Het bij de kerk staande lijkbaarhuisje werd in 1860 gebouwd. De Sint-Stevenskerk geleek veel op het kerkgebouw te Odijk dat werd vervangen door de huidige Sint-Heribertkerk, beter bekend als het witte kerkje. Beide kerken behoorden toe aan de bisschop van Utrecht
De wandeling begint vlak na wandelknooppunt 21 bij de Watertoren van Werkhoven. De Watertoren is in 1937 gebouwd en 43 meter hoog. De watertoren is niet meer in bedrijf en tegenwoordig in particulier bezit. In het weekend kun je genieten van een kop koffie of lunch, binnen of op het terras aan het water. Een rondleiding hoort dan ook tot de mogelijkheden. Boven aangekomen heb je een prachtig uitzicht over het landschap van de Kromme Rijn. Wandel over de Watertorenweg richting knooppunt 74.
Je loopt over een stroomrug van de Kromme Rijn. Rechts, een behoorlijk eind van de weg, ligt een oude meander van de Kromme Rijn, de Oude Kromme Rijn. Toen de Rijn nog onbedijkt was kon de rivier vrij meanderen door het vlakke Nederland. De stroomsnelheid was veel lager dan in Duitsland. Grint, meegevoerd uit het gebergte van Midden Europa zonk naar de bodem van de rivier. Bij overstromingen bleef het zand naast de rivier achter en vormde een oeverwal. Als de rivier door al het grint dat bleef liggen te ondiep werd, kon een doorbraak ontstaan door de oeverwal. De drooggevallen rivierbedding vormde dan samen met de naastgelegen oeverwal een stroomrug. De vruchtbare zavelgrond van de stroomrug is erg geschikt voor akkerbouw en fruitteelt.
Op de T-splitsing bij knooppunt 74 rechtsaf naar het vlakbij gelegen knooppunt 70. Ga door het hekje en vervolg de route naar knooppunt 72.
Je loopt door een prachtig natuurgebied dat te danken is aan het project Ruimte voor de rivier. Het gebied is eigendom van het Utrechts Landschap. De rivier heeft hier alle ruimte gekregen. Tot aan de onderdoorgang onder de N229 loopt het pad langs de Oude Kromme Rijn. In mei staat langs het pad het fluitekruid volop in bloei. In de verte zie je de watertoren. Hij is in de verre omgeving te zien. In dit deel van de Kromme Rijnstreek met zijn bochtige wegen raak je gemakkelijk de weg kwijt. Dat komt omdat de verkaveling op de stroomruggen onregelmatig is. De Watertoren is dan een mooi oriëntatiepunt.
Even verderop kom je bij de onderdoorgang onder de N229. De doorgang is zo laag dat je echt moet bukken om je hoofd niet te stoten. Dit deel van de Graaf van Lynden van Sandeburgweg ligt er pas sinds eind jaren 70. Daarvoor ging al het verkeer via de Leemkolkweg door Werkhoven.
Op het punt waar De Oude Kromme Rijn uitkomt op het gekanaliseerde deel van de Kromme Rijn kruist de N229 de Kromme Rijn. Na het hekje voor de doorgang verlaat je de oude meander en loop je onder de weg door vlak langs de Kromme Rijn.
Na de onderdoorgang gaat het pad een eindje van de rivier af verder door een prachtig stukje nieuwe natuur. De drukke provinciale weg verdwijnt achter het hoge talud en de bosjes met inheemse struiken. Een ooievaarspaar heeft er een mooie hoge plek gevonden om te nestelen.
Halverwege het natuurgebied is een zijgeul uitgegraven. Vlak daarvoor is een picknickplek met uitzicht op de Kromme Rijn en het weiland aan de overkant met daarachter het gemengde bos van landgoed Sterkenburg.
Het pad loopt verder langs de zijgeul. Een paartje grauwe ganzen kan hier in alle rust zijn jongen groot brengen.
Overal in het gebied zie je de waterwerken van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Vanaf de afdamming van de Kromme Rijn en de ontginning van de kom van Langbroek was het noodzakelijk om het waterpeil vanuit een gezamenlijk beleid te beheren. Dat was het begin van de oprichting van waterschap HdSR. Sluizen, stuwen en gemalen regelen het waterpeil in de waterwegen en daarmee de grondwaterstand. Verschillende belangen spelen daarbij een rol. De boeren willen een waterpeil dat goed is voor de landbouw, de fruittelers hebben in het voorjaar water nodig om te sproeien bij nachtvorst en de natuurbeheerders willen een afwisseling van droge en natte gebiedjes.
Ga bij knooppunt 72 rechtsaf en volg de Steenovenweg naar knooppunt 64. De weg loopt nog een klein stukje langs de zijgeul die even verderop uitkomt in de Kromme Rijn. Dat de Kromme Rijn hier behoorlijk breed is heeft te maken met de kleiwinning in het verleden uit voormalige stroomgeulen op deze plek. De naam van de weg, Steenoven, wijst hier al op. Hier werden vroeger stenen gebakken. Op de topografische kaart uit het begin van de vorige eeuw staat vermeld dat op de plek aan de Steenovenweg waar nu een boerderij staat Steenbakkerij Kattenveld stond. Let op het stroompje achter de boerderij links van de weg. Ook dit is een oude meander van de Kromme Rijn. Het eerste deel van de meander heet Kattenveldsche Meer en na de bocht Achterrijn. De Achterrijn loopt vlak langs de bebouwde kom van Werkhoven.
Geniet van het uitzicht op de brug naar beide kanten van de Kromme Rijn. In de verte zie je kasteel Beverweerd liggen waar het volgende rondje Kromme Rijn langs gaat. Dit deel van de Kromme Rijn is in 1440 gekanaliseerd en werd de Kalverwetering genoemd. Hiermee werd de meander bij Werkhoven afgesneden. Zo hoefden de schepen geen lange weg meer af te leggen over de meander van de Kromme Rijn.
Loop bij knooppunt 64 richting 37 over de Broekweg. De naam van de weg geeft al aan dat de weg door laaggelegen, nat land loopt. De weg was al voor de ontginning een verbindingspad tussen Werkhoven en Driebergen. Bij de ontginning van het Langbroek werd de weg gebruikt als waterkerende scheiding tussen twee ontginningsblokken. Vandaar dat er links en rechts van de weg een sloot ligt.
Rechts van de Broekweg ligt landgoed Sterkenburg. Het landgoed ligt op een ontginningsblok dat in een punt loopt. Ontginning vond plaats in blokken met een kade eromheen. Vaak zijn dat rechthoekige blokken, maar soms blijft er een reststuk over tussen twee blokken. Het blok Sterkenburg was zo'n, reststuk.
Aan het eind van de Broekweg bij knooppunt 37 rechtsaf de Langbroekerdijk op naar knooppunt 11. Het pad vlak voor de afslag gaat naar een boerderij op landgoed Sterkenburg. In de verte zie je al de toren van het kasteel.
De kom van Langbroek was in de tijd dat het nog een moerassig gebied was een badkuip. Het water kwam van twee kanten: het kwelwater van de Utrechtse Heuvelrug en het water van de Kromme Rijn die regelmatig overstroomde. Om het water af te voeren werd de Langbroekerwetering gegraven met dwars daarop zijsloten. Zo kon de drogere grond in cultuur worden genomen. Maar het versneld afvoeren van water heeft ook nadelen. Stuwen zorgen er voor dat water niet alleen afgevoerd wordt, maar ook kan worden vastgehouden. De laatste jaren heeft HdSRL veel geïnvesteerd in de aanleg van vernieuwde stuwen. Een vispassage zorgt er voor dat vissen de stuw kunnen passeren. Dat is belangrijk om het leefgebied te vergroten en bij hun paaigebied te komen. Voor kanovaarders is een kano-overzetplaats aangelegd.
Ter hoogte van Kasteel Sterkenburg bij knooppunt 11 zit een knik in de wetering. Tussen Odijk en Sterkenburg ligt de dijk aan de kant van de Heuvelrug. Tussen Heuvelrug en wetering ligt het ontginningsblok Driebergerhoek. Dat mocht niet afwateren op de Langbroekerwetering omdat dat de afwatering van de kom van Langbroek zou verstoren. Vanaf Sterkenburg richting Langbroek ligt de dijk aan de zuidkant.
Sterkenburg is een van de oudste kastelen langs de Langbroekerwetering. Soms staan ze vlakbij de Langbroekerwetering, soms verder weg. Dat heeft te maken met de ondergrond. Die moest stevig zijn voor de woontorens. Net als de kerken in de dorpskernen werden ze gebouwd op zandige grond. In de 13de eeuw werd de ronde toren gebouwd als burcht om het Langbroek te verdedigen. In de 18de eeuw werd de toenmalige ridderhofstad verbouwd tot een neogotisch landhuis. Kasteel Sterkenburg is particulier bezit. Een keer per jaar is het kasteel en het park eromheen opengesteld voor belangstellenden; beslist een aanrader om daar dan een kijkje te nemen.
De naam van de weg geeft de functie al aan. De Zuwe vormt de zijkade, ook wel zuwe genoemd, tussen landgoed Sterkenburg en Hardenbroek. De sloot aan beide kanten van de weg watert af op de Langbroekerwetering. Ontginningsblokken werden van elkaar gescheiden door een zijkade zodat ze elkaars waterhuishouding niet verstoorden. Tot de gemeente Driebergen-Rijsenburg de weg in 1927 in eigendom overnam was het altijd een particulier weg die bij het bezit van landgoed Sterkenburg hoorde.
Halverwege de weg valt een verhoging in het landschap op. Een speurtocht op internet bevestigde het vermoeden dat die hoogte geen natuurlijke oorsprong heeft. Hier ligt een vuilnisbelt onder uit de jaren zestig. Het was een drassig, laag gelegen stuk land. De gemeente kon er zijn vuilnis kwijt en de grondeigenaar vond het prima dat het stuk land zo werd opgevuld.
Aan het eind van De Zuwe waar de rechte weg in een flauwe bocht richting N229 gaat passeer je de Kleidijk, de achterkade van de ontginning van het Langbroek. De weg verandert van naam in Korte Zuwe. Het slagenlandschap met zijn smalle, lange rechte kavels maakt plaats voor het landschap van de stroomruggordels met zijn onregelmatige verkaveling.
De Korte Zuwe komt uit op de Graaf Van Lynden van Sandenburgweg. Steek de weg over en volg de parallelweg naar links richting Cothen.
Rechts van de weg stroomt de gekanaliseerde Kromme Rijn. In het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie gaf het Ministerie van Oorlog in 1870 opdracht om de meander, de huidige Oude Kromme Rijn, af te snijden. Zo konden de inundatiegebieden sneller onder water worden gezet. Een laagje van 40 cm was voldoende om de weg over land af te snijden voor de vijand. Tanks en manschappen zouden vastlopen en het water was niet hoog genoeg om er met een boot over te varen.
Sla bij knooppunt 26 rechtsaf over de brug over de Kromme Rijn en volg het jaagpad langs de rivier naar knooppunt 25.
De brug die je even later passeert gaat over de Oude Kromme Rijn. Je bent bij knooppunt 25 aangekomen en loopt nu verder langs de oude meander naar knooppunt 23.
Het smalle pad loopt vlak langs de Oude Kromme Rijn. Dit deel van de Oude Kromme Rijn is in de jaren zeventig verbreed. Zo kan het water van de Kromme Rijn bij zware buien sneller naar het Amsterdam Rijnkanaal stromen. Ook hier heeft de rivier de ruimte gekregen voor zover dat mogelijk was. De beschoeiing is vervangen door een onderwaterbeschoeiing. Zo ontstaat een natuurlijke overgang naar de kant en kunnen er waterplanten groeien.
Veel ruimte is er niet voor een wandelpad en je kunt er dan ook beter niet met blote benen lopen. Het contrast tussen het landschap rechts en links van het hek is groot. Het is mei, het fluitekruid bloeit. De lucht zou vol moeten zijn met vogelgeluiden. Maar het is stil. In de strakke weilanden waar alleen nog maar raaigras groeit kan de kievit en de grutto geen jongen meer groot brengen.
Het hele pad lang kun je in de verte de Watertoren zien die aan de andere kant van de meander staat. Parallel aan het pad ligt aan de andere kant van het water de weg het Molenspoor en aan het eind daarvan de monumentale boerderij De Ossenwaard. De boerderij is begin van de 19de eeuw gebouwd op de fundamenten van een oude boerderij. Het pad verbond de boerderij met landgoed Hardenbroek. Het is een dwarshuisboerderij. Het woonhuis staat dwars op de stal er achter. Het is net als vroeger een gemengd bedrijf met tegenwoordig het accent op het ambachtelijk maken van kaas. In de wagenschuur is een museum gevestigd waarin je kunt zien hoe het boerenleven in de vorige eeuwen eruit zag. Het museum kun je vrij bezoeken, de kaaswinkel is behalve op zondag elke dag open.
Steek bij de brug over het Molenspoor de weg over, knooppunt 23, en ga verder op het pad langs de Oude Kromme Rijn naar knooppunt 22.
Je loopt hier precies in de bocht van de Oude Kromme Rijn. De bochtige wegen, de boomgaarden en de onregelmatige verkaveling zijn typische kenmerken van het landschap van de stroomruggordel. De grond is niet alleen vruchtbaar en geschikt voor fruitteelt, maar ook hoog genoeg om droge voeten te houden. Al ver voor de Middeleeuwen was hier bewoning. Boeren namen de grond stukje bij beetje in gebruik zonder vooropgezet plan.
Vlak voor de volgende brug verlaat je de Oude Kromme Rijn die om de bocht als een smalle sloot verder stroomt richting Kromme Rijn. Je loopt nu langs de Caspergouwsewetering die in de jaren zeventig is gegraven om het water bij zware regenval sneller af te voeren naar het Amsterdam Rijnkanaal. Ga bij de brug, knooppunt 22 rechtsaf (Caspergauw) naar knooppunt 21.
Bij de brug over de Caspergouwsewetering staat een grenspaal die het traject aangeeft van de Limes van de Romeinen. De Limes die langs de toenmalige loop van de Rijn liep, was de noordgrens van het Romeinse Rijk. Langs het traject van de Limes staan in de provincie Utrecht grenspalen. In Romeinse mijlen en in km staat de afstand naar de dichtstbijzijnde plaats.
Ga bij wandelknooppunt 21 rechtsaf richting Watertoren (Watertorenweg). Je bent aangekomen bij het beginpunt. In het weekend kun je op het terras van de Watertoren uitrusten van de wandeling.